Frank Schaper heeft samen met zijn broer Bert twee uitvindingen gedaan: de Geo-voetbal en het Flat Globe-kaartensysteem. Beide uitvindingen zijn internationaal gepatenteerd. De voetbal is een wereldwijd succes, het systeem met 32 kaartjes nog niet. Hieronder vertelt Frank het hele verhaal.

Vernieuwing komt meestal voort uit onvrede. In 1988, het lijkt wel een eeuw geleden, vloog ik vaak voor mijn werk als manager bij de KLM. Tijdens de lange vluchten keek ik altijd in het inflight magazine, waarin elke zichzelf respecterende luchtvaartmaatschappij trots zijn routenet toont. Vreemd, dacht ik dan: een vliegtuig neemt de kortste route van A naar B, maar de vliegroutes op de wereldkaart zijn omslachtige, kromme lijnen. Waarom kunnen ze niet gewoon recht zijn en correct de route en de afstand weergeven? De wereld werd een ‘global village’, maar een bruikbare stadskaart moest kennelijk nog worden uitgevonden. Het probleem liet me niet los. De kern was dat een bol zich eenvoudigweg niet zonder vervormingen in een plat vlak laat afbeelden. Ik besloot een oplossing te verzinnen en kwam uit op het voetbalpatroon van 12 vijfhoekjes en 20 zeshoekjes. De wereld geprojecteerd op 32 kaartjes, elk niet rechthoekig, maar vijf- of zeshoekig en losbladig. Je kunt ze zo neerleggen en aan elkaar schuiven dat er altijd een verbinding te maken is tussen twee willekeurige punten A en B op aarde. Probleem opgelost.

De aarde is plat en de bal is niet rond. Galileï zou zich omdraaien in zijn graf als hij wist dat Nederlandse uitvinders dit anno 1995 nog durven te beweren. De broers Frank en Bert Schaper, die samen het bedrijf ‘Shapes’ in Hoorn vormen, vonden onlangs de platte aardbol uit.
De Telegraaf
Het geheime wapen van PSV, Paris Saint Germain, de hele Spaanse eerste en tweede divisie is een nieuwe bal die Nike GeoDesign heet. Het idee achter de GeoDesign is afkomstig van twee Nederlandse broers, Bert en Frank Schaper. “Het is de beste bal ter wereld.
Nieuwe Revu

Toch bleef er nog iets knagen. Stel nu dat de vijf- en zeshoekjes van het voetbalpatroon niet op dezelfde afstand van het middelpunt zaten? Dan zou de schaal op de vijfhoekige kaartjes anders zijn dan op de zeshoekjes. Nadat dit nieuwe probleem zes maanden in mijn hoofd had vertoefd was het me duidelijk: de vijfhoekjes zitten verder van het middelpunt af dan de zeshoekjes. De oplossing: de vijfhoekjes naar het midden bewegen, zodat die aan dezelfde bol raken als de zeshoekjes. De vijfhoekjes worden dan iets groter en de zeshoekjes zijn niet meer gelijkzijdig (ze krijgen drie lange en drie korte zijden). De specifieke verhouding is uit te rekenen (mits je in je studie bent doodgegooid met algebra). De keukentafel werd het toneel voor een nieuw prototype. Innovatie beperkt zich niet tot de officiele werkplek.
Dit liet ik op een avond aan mijn broer zien. Aan het eind van de avond trokken we een onverwachte conclusie: de conventionele voetbal klopt niet. Ga maar na. Als je de rubberen binnenbal opblaast komt deze eerst tegen de zeshoekjes aan. Deze liggen immers het dichtste bij het middelpunt. Terwijl de zeshoekjes al opgeblazen worden, weten de vijfhoekjes nog van niets. Tot ook zij door de binnenbal worden geraakt en opgeblazen. Maar er zal altijd een spanningsverschil tussen vijf- en zeshoekjes blijven bestaan en de bal zal niet perfect rond zijn. Dus als een voetballer een perfecte trap geeft, hangt het er maar net van af of hij tegen een vijf- of een zeshoekje schopt. Het verschil kan betekenen tussen een doelpunt of een bal op de lat. Kortom: nu waren er twee uitvindingen. ‘Serendipiteit’ blijkt de basis voor vrijwel alle uitvindingen uit de geschiedenis: je gaat op zoek naar het een en je vindt toevallig iets geheel anders.
Vernieuwing vraagt samenwerking en risico’s nemen. Ik vroeg aan mijn broer, graficus en fotograaf, of hij samen met mij deze uitvindingen wilde ontwikkelen. Aan ID-NL, een innovatiebedrijf in Rotterdam, vroegen wij hulp bij het patenteren en commercialiseren. Aan onze familie en vrienden vroegen wij een financiele bijdrage, in ruil voor de garantie van een frequente nieuwsbrief en een mooi verhaal op verjaardagen. Aardige mensen die op ons aanraden hun geld als verloren beschouwden, omdat de kans dat een uitvinding echt nieuw is, in produktie genomen wordt en ook nog geld oplevert kleiner is dan 1 %. Jaren later hebben wij ze verrast met een etentje en het dubbel terugbetalen van hun oorspronkelijke inleg.
De straatbal van mijn buurjongen leverde later het overtuigende bewijs van onze theorie: vrijwel alleen de zeshoeken waren danig versleten. Met deze straatbal en een prachtige brochure met mijn wiskundige berekeningen van het voetbalpatroon (meer hadden we niet) zaten we op een dag in het Amsterdamse Hiltonhotel te praten met het hoofd R&D op voetbalgebied van NIKE. NIKE had na de WK van 1994 in Atlanta geconcludeerd dat er nog slechts een mondiale sport was waar zij nauwelijks een rol in speelden: voetbal. Zij waren marktleider in tal van andere sporten, zoals basketball en atletiek, maar verzadiging dreigde. Hernieuwde sterke groei vergt vaak het aanboren van nieuwe markten. Zo ook in hun geval.
Vernieuwing vraagt durf, vertrouwen en optimisme. Bij NIKE’s innovatieve karakter hoorde een revolutionaire voetbal om hun nieuwe markt mee te betreden. Zij kozen voor onze Geo (een naam die we hadden afgeleid van geografie en geometrie), ondanks het feit dat wij niet uit de voetbalwereld kwamen. Wij kozen voor NIKE, ondanks dat zij nog nauwelijks marktaandeel hadden in het voetbal.
Ondertussen was al 4 jaar verstreken van de 20-jarige patentperiode. Meer dan eens hadden we op het punt gestaan te stoppen na de ontvangst van weer een rekening van het Octrooibureau. Nu pas kwamen de eerste voorzichtige royalties binnen en kon het afbetalen van de schulden beginnen. Wie wil vernieuwen moet beschikken over een ruime dosis doorzettingsvermogen en geduld; net als zijn geldschieters.

De beide ideeën van de broers zijn genomineerd voor de Uitvinding van het Jaar, die op 4 juli door ID-NL zal worden uitgeroepen.
Haagsche Courant, 20 juni 1995
Aparece el balón “mágico”
Campeones, 11 de julio de 1996
Su nombre es Geo y es de la firma Nike. Según el jugador del Atlético Kiko: “la primera impresión es buena.”
Ya Hay Crack, 11 jul 1996

nominatieHelaas, die prijs ging in 1995 aan onze neus voorbij, want onze voetbal was nog niet op de markt. Maar een jaar later werd de perfecte voetbal in Spanje door Nike geïntroduceerd in het betaalde voetbal.

Op 10 juli 1996 woonden mijn broer en ik de officiele persconferentie in Spanje bij ter ere van de nieuwe voetbal voor het Spaanse eredivisie. De voetbal van hun nieuwe sponsor: NIKE. In Spanje is voetbal wereldnieuws. ‘El balon magico’, een uitvinding van ‘dos hermanos holandessos’ (zo klonk het althans in mijn oren) was de daaropvolgende dagen te zien op alle televisiekanalen en in alle bladen. Nieuwslezers van journaals en sportprogramma’s lazen het bericht voor met onze bal voor zich op tafel! Op 11 juli 1996 was het wereldnieuws in Spanje – onze ‘fifteen minutes of fame’.

1996-97 werd ook het seizoen waarin Barcelona’s nieuwste aankoop Ronaldo een nieuw doelpuntenrecord vestigde in de Primera Division. Toeval? Inmiddels is duidelijk dat dit geen toeval was, sinds de bal ook in de Engelse Premier League zijn statistische waarde bewijst (zou Ruud van Nistelrooy weten dat hij zijn goals bij Manchester United met een Nederlandse vinding maakt?).

Het Nederlands elftal, PSV, het Braziliaans elftal, Inter Milan, de Engelse teams in de Premier League en vele andere teams spelen met onze voetbal. Van amateurs tot wereldtoppers. Miljoenen Geo’s zijn er inmiddels verkocht over de hele wereld. Wat begon als toevallig bijprodukt van een uit de hand gelopen hobby, veroorzaakt door een onbeduidende ergernis in het hoofd van een eigenwijze Nederlander, is in 2003 uitgegroeid tot een van de standaardprodukten van een wereldmerk. Alles wat groot is, is ooit als iets kleins begonnen.’ En zo ging het verhaal de wereld rond, om uiteindelijk weer in Nederland te eindigen.

Helaas: het EK in Portugal wordt niet met de Nike Geo, maar met een Adidas-voetbal gespeeld wordt, dus onze jongens moeten het dit keer volledig van hun voetbalkwaliteiten hebben. Maar als Ruud, Patrick, Rafaël of Lesley straks een opgelegde kans mist, weet u waar het door komt – neem het hen niet kwalijk. Verkeerde bal.

Caspar van Nieuwenhuizen, woordvoerder namens Nike Nederland: “Hij (de Geo, fs) kwam op het goede moment en is erg belangrijk geweest voor onze doorbraak, om ons als geloofwaardig voetbalmerk te positioneren. De bal gedraagt zich zeer accuraat, krijgt na een schot snel zijn vorm terug en wijkt niet van zijn baan. In de Premier League in Engeland bleek vorig jaar dat in de eerste 59 wedstrijden 30 procent meer goals waren gemaakt van buiten het strafschopgebied en 50 procent meer uit vrije trappen.
NRC Handelsblad, 2 september 2003
Die Fußballweisheit ist alt, aber falsch: “Der Ball ist rund.” Frank und Bert Schaper, Brüder aus dem belgischen (!) Hoorn, behaupten: “Mit seinen 12 Funfecken und 20 Sechsecken ist ein Fussball keineswegs rund. Das muß korrigiert werden.”
Erfindung der Woche
Brothers Frank and Bert Schaper started making a better world map, but ended up creating a better football.
The Straits Times, dagblad in Singapore, 10 januari 1998
De jeugdafdeling van landskampioen Transvaal mag zich verheugen op het bezit en gebruik van de rondste voetbal op aarde. Deze bal, die sinds kort wordt gebruikt in de competities in Europa en de VS, is geschonken door de wethouders van Hoorn in Nederland […] De nieuwe bal staat bekend als “de Hoornse bal”.
De Ware Tijd, Surinaams dagblad, april 1997
Die 6-0 tegen Schotland, dat waren zes doelpunten met onze bal. En die 1-0 nederlaag in Glasgow, dat was met een ander merk voetbal’, zegt Frank Schaper, samen met zijn broer Bert de uitvinders van de perfect ronde bal.
Technisch Weekblad, januari 2004

Tot slot

De Flat Globe is nog niet op de markt gebracht, op een kleine eenmalige oplage na. Henk Donkers, verslaggever van NRC Handelsblad, constateerde al op 13 juli 1995 dat conservatisme hoogtij voerde in het land dat ooit bekend stond om zijn innovatieve cartografie: ‘Wolters-Noordhoff, verreweg de belangrijkste atlasproducent van Nederland, heeft geen interesse. Uitgever A. van Holten: “De markt voor zoiets is te klein. Bovendien is het onderwijs nogal behoudend. Je moet leerkrachten dan weer leren werken met zo’n nieuw product. Anders doen ze er niets mee. Wij maken alleen boeken. Met de productie van globes zijn we ook opgehouden.”
Recent is er alsnog serieuze belangstelling getoond (niet door Wolters-Noordhoff), waardoor de Flat Globe wellicht toch voor u beschikbaar zal komen in de toekomst, maar meer mag daar helaas op dit moment nog niet over worden gezegd. Nederland blijft dus nog even hangen in de 16de eeuw.

Wilt u meer weten van het innovatiecentrum ID-NL in Rotterdam, dat uitvinders begeleidt bij het beschermen en commercialiseren van hun uitvinding, klik www.id-nl.com.

De wereldkaart die we van het klaslokaal kennen, is gebaseerd op de Mercator-projectie. Die methode stamt uit de 16 de eeuw, toen kaarten belangrijk waren voor de intercontinentale scheepvaart […] Alleen is op zo’n kaart Groenland veel groter dan China, dat in werkelijkheid vier keer meer oppervlak heeft […] Voorlopig zullen de Mercator-kaarten nog wel even blijven hangen, want de atlas van Schaper is nog niet te koop.
Trouw, 21 juni 1997